ខណៈពេលដែលរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ បានបោះជំហានក្នុងការអភិវឌ្ឍគោលនយោបាយពាក់ព័ន្ធនឹងការផ្ដល់អាហារតាមសាលារៀន ការបែងចែកថវិកាជាតិ និងការបង្កើតកម្មវិធីបែបច្នៃប្រឌិតទ្រង់ទ្រាយធំ ដែលប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារក្នុងស្រុក កិច្ចប្រជុំបានលើកឡើងពីភាពចាំបាច់នៃការរៀបចំនិងអនុវត្តសកម្មភាពបន្ថែមទៀត ដើម្បីកែលម្អគុណភាព និងបង្កើនភាពគ្រប់ដណ្តប់នៃការអនុវត្តកម្មវិធីអាហារនៅតាម    សាលារៀន ក្នុងគោលដៅធានាថា មិនមានកុមារណាម្នាក់ត្រូវបានទុកចោល។កិច្ចប្រជុំកំពូលបានគូសបញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់នៃកម្មវិធីអាហារនៅតាមសាលារៀន ក្នុងការធ្វើឱ្យសម្រេចបាននូវគោលដៅអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព ដោយរាប់បញ្ជូលទាំងអាហារូបត្ថម្ភកុមារ ការអប់រំ និងកសិកម្មក្នុងស្រុក ព្រមទាំងដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមជាសកល ដូចជាការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងភាពធន់នៃប្រព័ន្ធស្បៀងអាហារ។ រដ្ឋាភិបាលនៃ​​ប្រទេសនីមួយៗបានសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់នៃការកសាងទិន្នន័យបែបវិទ្យាសាស្រ្ត សម្រាប់ជា    មូលដ្ឋានក្នុងការរៀបចំគោលនយោបាយ ដូចជាការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់ ការវិភាគការចំណាយ និងការសិក្សា    ផលត្រឡប់នៃការវិនិយោគ ដើម្បីបង្កើនការគាំទ្រកម្រិតនយោបាយ។អាទិភាពគោលនយោបាយផ្តោតលើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការឆ្លងវិស័យ ការធ្វើមូលដ្ឋានីយកម្ម និងការរួមបញ្ចូលស្តង់ដាអាហារូបត្ថម្ភ ជាពិសេសការជំរុញឱ្យមានការផ្តោតសំខាន់​លើការអនុវត្តវិធីសាស្រ្តច្នៃប្រឌិតនានា      ដូចជាកសិកម្មឆ្លាតវៃនឹងអាកាសធាតុ, អនាម័យក្នុងការចម្អិនអាហារ និងសេដ្ឋកិច្ចវិលជុំ។ កិច្ចប្រជុំបានលើកឡើងពី ភាពចាំបាច់នៃការប្តេជ្ញាចិត្តផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុលើកម្មវិធីអាហារនៅតាមសាលារៀន ជាមួយនឹងយន្តការរៀបចំហិរញ្ញប្បទានប្រកបដោយចីរភាព រួមទាំងហិរញ្ញប្បទានដែលមានការចូលរួមពីភាគីពាក់ព័ន្ធ និងពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ដើម្បីធានាការពង្រីក និងនិរន្តរភាពនៃការអនុវត្តកម្មវិធីអាហារតាមសាលារៀន។ កិច្ចប្រជុំកំពូលបានបិទបញ្ចប់ ជាមួយនឹងការប្តេជ្ញាចិត្តរួមគ្នាចំពោះកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ ក្នុងនោះប្រទេសហ្វីលីពីននឹងទទួលធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនៃកិច្ចប្រជុំកំពូលក្នុងតំបន់ បន្ទាប់ពីកម្ពុជា។ ​កម្ពុជា​​នឹង​ស្នើ​ទៅ​លេខាធិការដ្ឋានអាស៊ាន​ដើម្បី​ពិចារណា​ពី​ការ​ចូលរួមកិច្ចសហការ​ជាមួយ​សម្ព័ន្ធ​អាហារ​តាមសាលារៀន។ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ ហង់ជួន ណារ៉ុន ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា មានប្រសាសន៍ថា៖ «នៅក្នុងពិភពលោកដែលការអប់រំដើរតួជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់វឌ្ឍនភាពផ្ទាល់ខ្លួន និងសង្គម យើងត្រូវទទួលស្គាល់ថាអាហារបំប៉នដើរតួយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងស្ថានភាពនេះ។ អាហារនៅតាមសាលារៀនមិនត្រឹមតែជាការផ្តល់អាហារូបត្ថម្ភប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់ការសិក្សា ការលូតលាស់ និងការផ្លាស់ប្តូរផង  ដែរ។ នៅពេលដែលយើងផ្តល់អាទិភាពដល់តម្រូវការអាហារូបត្ថម្ភសិស្សរបស់យើង យើងកំពុងវិនិយោគមិនត្រឹមតែលើសុខភាពរបស់ពួកគេប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងនៅក្នុងការអភិវឌ្ឍការយល់ដឹង ការសិក្សា និងសក្តានុពលរួមរបស់ពួកគេផងដែរ។»ឯកឧត្តមបណ្ឌិត Dexter A. Galban អនុរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងអប់រំ នៃសាធារណរដ្ឋហ្វីលីពីន មានប្រសាសន៍ថា៖ «យើងឈរជាឯកច្ឆន្ទក្នុងការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់យើងចំពោះកូនៗរបស់យើង និងអនាគត​របស់ពួកគេ។ មិនមានការអំពាវនាវណាដែល​ធំ​ជាង​នេះ​នោះទេ ព្រោះ​ថាអាហារតាម​សាលារៀន​មិន​មែន​ត្រឹម​តែជា​អាហារ​ទេ វាជាការធានាថា កុមារគ្រប់រូបមិនថាពួកគេកើតនៅទីណានោះទេ ពួកគេមានឱកាសរៀនសូត្រ រីកចម្រើន និងមានសុបិន្តធំ។ នៅទីនេះ យើងមានដំណោះស្រាយ ឆន្ទៈនយោបាយ ហើយកំពុងបង្កើតភាពជាដៃគូ ដែលមានលក្ខណៈ អន្តរវិស័យកសិកម្ម សុខាភិបាល និងអប់រំ។ ភាពជោគជ័យរបស់យើងអាស្រ័យលើសមត្ថភាពរបស់យើងក្នុងការ      ធ្វើការជាមួយគ្នា។ យើងមានការវិនិយោគច្រើនជាងបីដងលើអាហារនៅសាលារៀន ក្នុងរយៈពេលបីឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ហើយបានពង្រីកកម្មវិធីរបស់យើងពី ៦០ថ្ងៃ ទៅពេញមួយឆ្នាំជាលើកដំបូង។ ប្រទេសហ្វីលីពីននៅតែប្តេជ្ញាចិត្តយ៉ាងមុតមាំក្នុងការលើកកម្ពស់អាហារនៅតាមសាលារៀនសម្រាប់កុមារ ក្នុងនាមជាសហប្រធាននៃសម្ព័ន្ធអាហារនៅតាមសាលារៀនក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ យើង​នឹង​បន្ត​បម្រើ​ក្តី​សង្ឃឹម»។ឯកឧត្តម Park Jung-Wook ឯកអគ្គរដ្ឋទូតវិសាមញ្ញ និងពេញសមត្ថភាព នៃសាធារណរដ្ឋកូរ៉េប្រចាំកម្ពុជា មានប្រសាសន៍ថា «នាពេលបច្ចុប្បន្ន រដ្ឋាភិបាលកូរ៉េ ផ្តល់អាហារតាមសាលារៀនដល់សិស្ស ៥លាននាក់ នៅទូទាំងប្រទេស។ កម្មវិធីនេះគ្របដណ្តប់១០០% ក្នុងចំណោមសិស្សបឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សាទាំងអស់។   ចាប់តាំងពីកម្មវិធីជាតិបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ១៩៧៣ ក្នុងរយៈពេល ៥ទសវត្សកន្លងមកនេះ កម្មវិធីនេះត្រូវបានពង្រីកពីសាលាបឋមសិក្សារហូតដល់សាលាមធ្យមសិក្សា និងត្រូវបានកែលម្អលើស្តង់ដាអាហារូបត្ថម្ភ និងអនាម័យ។ ប្រព័ន្ធ​លទ្ធកម្ម​អាហារ​តាមសាលារៀន ​ដែល​ត្រូវបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រសើរ​ឡើង និង​បាន​នាំ​ឲ្យ​ឧស្សាហកម្ម​អាហារ​ក្នុង​ស្រុក​មាន​ភាព​ប្រសើរ​ឡើង​ផង​ដែរ។  ក្នុងនាមរដ្ឋាភិបាលកូរ៉េ ខ្ញុំចង់បង្ហាញពីសាមគ្គីភាពរបស់ខ្ញុំជាមួយរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសនានាដែលមានវត្តមាននៅទីនេះ។ គំនិតផ្តួចផ្តើម និងកម្មវិធីរបស់ពួកគេ ដើម្បីគាំទ្រកុមារនូវអាហារដែលមានជីវជាតិ និងលើកកម្ពស់លទ្ធភាពទទួលបានការអប់រំ»។លោកជំទាវ Anita Hirsch នាយករងប្រចាំតំបន់អាស៊ី និងប៉ាស៊ីហ្វិក នៃកម្មវិធីស្បៀងអាហារពិភពលោក និងតំណាងឱ្យលេខាធិការដ្ឋានសម្ព័ន្ធអាហារតាមសាលារៀន មានប្រសាសន៍ថា៖ «ខ្ញុំសូមចូលរួមអបអរសាទរចំពោះម្ចាស់ផ្ទះទាំងបី នៃកិច្ចប្រជុំកំពូលសម្ព័ន្ធប្រតិបត្តិករកម្មវិធីផ្តល់អាហារនៅសាលារៀនតំបន់អាស៊ីអគ្នេយ៍។ ពេលវេលានិងការវិនិយោគដ៏សំខាន់បង្ហាញដោយប្រទេសដែលតំណាងនៅទីនេះ ថ្ងៃនេះពិតជាគួរឱ្យកោតសរសើរ។ ការដាក់ឱ្យដំណើរការដ៏គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នៃគោលនយោបាយស្តីពី អាហារនៅតាមសាលា​រៀន របស់ប្រទេសកម្ពុជា គឺជាសក្ខីភាពមួយចំពោះការប្តេជ្ញាចិត្ត ដែលមិនផ្លាស់ប្តូររបស់ខ្លួនក្នុងការលើកកម្ពស់អាហារូបត្ថម្ភ ការអប់រំ និងការអភិវឌ្ឍកសិកម្ម។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងយ៉ាងច្រើនរបស់រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនក្នុងការបង្កើនការគ្របដណ្តប់នៃកម្មវិធីរបស់ពួកគេគឺជាឧទាហរណ៍ដ៏ល្អសម្រាប់ប្រទេសដទៃទៀត។  ការគាំទ្ររបស់រដ្ឋាភិបាលនៃសាធារណរដ្ឋកូរ៉េទៅកាន់ប្រទេសផ្សេងៗ និងការចែករំលែកចំណេះដឹងអំពីភាពជោគជ័យរបស់ពួកគេក្នុងកម្មវិធីអាហារនៅតាមសាលារៀន បានចូលរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការសម្រេចបាននូវបេសកកម្មរបស់យើង ក្នុងការធានាថាកុមារមានសុខភាពល្អ និងរីកចម្រើន។សម្រាប់ការសាកសួរព័ត៌មាន និងសំណើសម្ភាសន៍ សូមទាក់ទងក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា តាមរយៈ info@moeys.gov.kh ឬ +៨៥៥ ១២ ៦២៥ ៥៣៨។

សិក្ខាសាលានេះមានគោលបំណងលើកកម្ពស់សមត្ថភាពមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបាលក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងប្រកប ដោយប្រសិទ្ធភាព និងការចូលរួមជាមួយអ្នកផ្គត់ផ្គង់ ជាពិសេសលើការបញ្ជារទិញទំនិញ និងឧបករណ៍វេជ្ជសាស្រ្តជា សាវន្ត ដែលត្រូវការថែទាំបន្ត និងការធានាក្រោយការតម្លើង។ អ្នកគ្រប់គ្រងគម្រោង UNOPS និងអ្នកជំនាញ លទ្ធកម្មបានចែករំលែកបទពិសោធន៍លើការអនុវត្តគម្រោងលទ្ធកម្មនៅក្នុងតំបន់ដល់អង្គសិក្ខាសាលា។ សិក្ខាសាលានេះមានអ្នកចូលរួមចំនួន ៨៥រូប តំណាងឱ្យនាយកដ្ឋានជំនាញក្រសួងសុខាភិបាល មជ្ឈមណ្ឌលជាតិ មន្ទីរពេទ្យជាតិ និងមន្ទីរសុខាភិបាលរាជធានី ខេត្ត។ក្រសួងសុខាភិបាលបាននិងកំពុងចូលរួមយ៉ាងសកម្មជាមួយអ្នកផ្គត់ផ្គង់ក្នុងស្រុក និងអន្តរជាតិ ជាពិសេសក្នុងការ បញ្ជារទិញឧបករណ៍វេជ្ជសាស្ត្រទំនើបៗ ដែលទាមទារការគាំទ្ររយៈពេលវែង ដើម្បីរួមចំណែកក្នុងការធ្វើឱ្យប្រសើរ ឡើងនូវប្រព័ន្ធសុខាភិបាលរបស់កម្ពុជា។ នៅតាមបណ្តារាជធានី ខេត្ត មន្ទីរសុខាភិបាលបានប្ដេជ្ញាពង្រឹងសមត្ថភាព លទ្ធកម្ម និងហិរញ្ញវត្ថុ ដើម្បីបំពេញតាមស្តង់ដារប្រតិបត្តិ និងគោលការណ៍ណែនាំដែលកំណត់ដោយក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ និងស្របតាមកំណែទម្រង់ហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ។ក្នុងជំនួបជាមួយលោកស្រី អេដា ក្រាយា នាយិកាគ្រប់គ្រងប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា និងឡាវ ឯកឧត្តមសាស្ត្រាចារ្យ ឈាង រ៉ា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបាល បានទទួលស្គាល់ជំនាញរបស់ UNOPS លើកិច្ចលទ្ធកម្ម ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងការគ្រប់គ្រងគម្រោងក្នុងវិស័យសុខាភិបាល និងបានស្នើឱ្យ UNOPS ផ្តល់នូវសិក្ខាសាលាចែករំលែក បទពិសោធន៍លើការអនុវត្តល្អៗនៃកិច្ចលទ្ធកម្ម​ក្នុងគោលដៅបង្កើនការយល់ដឹងរបស់មន្ត្រីសុខាភិបាលនៅថ្នាក់ជាតិ និងថ្នាក់ក្រោមជាតិអំពីកិច្ចលទ្ធកម្ម និងខ្សែសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់ រួមទាំងតម្រូវការហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ការធ្វើការសាកល្បង ប្រតិបត្តិការ និងការថែទាំ ក្នុងន័យបង្កើនការប្រកួតប្រជែងលើការដេញថ្លៃពីអ្នកផ្គត់ផ្គង់លើកិច្ចលទ្ធកម្មរបស់ក្រសួង សុខាភិបាល។ក្នុង​សុន្ទរកថាបើកកម្មវិធីនេះ​ លោកជំទាវឱសថការី  វ៉ា ពុធនាថ រដ្ឋលេខាធិការ និងជានាយកខុទ្ទកាល័យ ឯកឧត្តមសាស្ត្រាចារ្យ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបាល​ បានមានប្រសាសន៍ថា​ “ក្រសួងសុខាភិបាល បាននិងកំពុងសហការជាមួយអង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិ និងស្ថាប័ននានារបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីធ្វើឱ្យសម្រេចបាននូវការគ្របដណ្តប់សុខភាពជាសាកលក្នុងប្រទេសកម្ពុជា តាមរយៈការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវគុណភាពនៃការផ្តល់សេវាថែទាំសុខភាពជាមូលដ្ឋានដល់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូប និងនៅគ្រប់ទីកន្លែង។ កិច្ចសហការជាមួយដៃគូទាំងអស់​ ជាកិច្ចការដ៏មានសារៈសំខាន់សម្រាប់ធានាថាគ្មាន ពលរដ្ឋណាម្នាក់ ឬទីកន្លែងណាមួយត្រូវបានបោះបង់ចោល។ ហេតុដូច្នេះ ក្រសួងនឹងបន្តសហការជាមួយ គ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ ទាំងអស់ក្នុងវិស័យសុខាភិបាល ជាពិសេសជាមួយ UNOPS លើកកិច្ចការលទ្ធកម្ម និងសេវាកម្មដទៃទៀត។”  លោកស្រីអេដា ក្រាយា នាយិកាប្រចាំប្រទេស UNOPS មានប្រសាសន៍ថា​ “លទ្ធកម្មប្រកបដោយចីរភាព ជាកិច្ចការដ៍សំខាន់នៃអាណត្តិរបស់ UNOPS ។ យុទ្ធសាស្ត្រសុខភាពរបស់ UNOPS បានកំណត់យក កិច្ចលទ្ធកម្មក្នុងវិស័យសុខាភិបាលជាសេវាកម្មដ៍សំខាន់មួយដើម្បីរួមចំណែកបង្កើនប្រសិទ្ធភាព និងដំណើរការជាបន្តបន្ទាប់នៃប្រព័ន្ធសុខាភិបាល។ UNOPS មិនត្រឹមតែធ្វើលទ្ធកម្ម និងសង្វាក់ផលិតកម្មលើទំនិញ និងសម្ភារៈវេជ្ជសាស្រ្តប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏អាចផ្តល់នូវជំនួយបច្ចេកទេស និងការផ្តល់នូវសេវាកម្មប្រឹក្សាយោបល់ដើម្បី ធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវកិច្ចលទ្ធកម្មសាធារណៈក្នុងវិស័យសុខាភិបាលផងដែរ។ UNOPS នៅតែប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងការបន្ត កិច្ចសហការគាំទ្រក្រសួងសុខាភិបាលលើកិច្ចលទ្ធកម្ម និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងផ្តល់ការកសាងសមត្ថភាពដល់ អ្នកជំនាញសុខាភិបាលនៅកម្ពុជា។”   ក្នុងអំឡុងពេលសិក្ខាសាលានេះ អ្នកជំនាញលទ្ធកម្មរបស់ UNOPS បានចែករំលែកនូវការអនុវត្តល្អៗ  និងលំហាត់អនុវត្តន៍ក្នុងការគ្រប់គ្រងកិច្ចលទ្ធកម្ម និងសង្វាក់នៃការផ្គត់ផ្គង់។ នៅឆ្នាំ២០២៣ UNOPS បានធ្វើលទ្ធកម្មលើញទំនិញ និងសេវាកម្មក្នុងទំហំទឹកប្រាក់ចំនួន ១.៦ពាន់លានដុល្លារ ពីអ្នកផ្គត់ផ្គង់ជាង ៥,៧០០ នៅក្នុងបណ្តាប្រទេសចំនួន ១៨៤ នៅទូទាំងពិភពលោក។ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា លទ្ធកម្មរបស់ UNOPS បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងការលុបបំបាត់ជំងឺគ្រុនចាញ់ ជំងឺអេដស៍ និងជំងឺរបេងចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៤មក។    សិក្ខាសាលាចែករំលែកបទពិសោធន៍ល្អៗលើកិច្ចលទ្ធកម្ម និងខ្សែសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់របស់ UNOPS បានរួមចំណែកលើកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង​របស់ក្រសួងសុខាភិបាលក្នុងការសម្រួលការអនុវត្តកិច្ចលទ្ធកម្មរបស់ខ្លួន ដែលនាំឱ្យប្រសើរឡើងនូវប្រសិទ្ធភាព កាត់បន្ថយការចំណាយ និងបង្កើនការចូលរួមរបស់អ្នកផ្គត់ផ្គង់។ សិក្ខាសាលា នេះក៏បានបង្ហាញពីកិច្ចសហការជាយុទ្ធសាស្រ្ត និងភាពជាដៃគូយូរអង្វែងរវាង UNOPS និងក្រសួងសុខាភិបាល ដោយជំរុញកិច្ចសហការប្រកបដោយអត្ថន័យ ដើម្បីរួមចំណែកដល់ការកសាងអនាគតនៃប្រព័ន្ធសុខាភិបាល របស់កម្ពុជា។  

ការធានាបានសុចរិតភាព និងសុវត្ថិភាពផល ផលិតផលជលផលគឺជាអាទិភាពចម្បងរបស់រដ្ឋបាលជលផល។ ក្រោមជំនួយ បច្ចេកទេសពីអង្គការ ​UNIDO  រដ្ឋបាលជលផល បាន និងកំពុងអនុវត្តប្រព័ន្ធត្រួតពិនិត្យផ្លូវការ និងសុវត្ថិភាពម្ហូបអាហារគ្រប់ជ្រុងជ្រោយស្របតាមលក្ខខណ្ឌតម្រូវ និងបទដ្ឋានរបស់សហភាពអឺរ៉ុប (EU) ដើម្បី ការពារសុខភាពសាធារណៈ និងសម្រួលពាណិជ្ជកម្ម។«ដោយសារតែមានតម្រូវការកើនឡើងរបស់សហគមន៍អាស៊ី និងអនិកជនកម្ពុជានៅក្រៅស្រុក ការអនុវត្តប្រព័ន្ធនេះជួយឱ្យកម្ពុជាអាចនាំចេញផល ផលិតផលជលផលទៅកាន់ទីផ្សារអន្តរជាតិមួយចំនួន ដូចជា ចិន អូស្រ្តាលី ញូហ្សេឡែន និងរដ្ឋសមាជិកអាស៊ានផ្សេងទៀត»នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់ ឯកឧត្តម ពុំ សុថា ប្រតិភូរាជរដ្ឋាភិបាលទទួលបានជាអគ្គនាយករដ្ឋបាលជលផល។ឈរលើជំហរមុតម៉ាំនេះ រដ្ឋបាលជលផល បានខិតខំបង្កើតឱ្យមានអនុស្សារណៈនៃការយោគយល់​ (MOU) ឬ កិច្ចព្រមព្រៀងទទួលស្គាល់គ្នាទៅវិញទៅមក (MRA) ជាមួយបណ្តាប្រទេសទាំងនេះដើម្បីបើកទីផ្សារឱ្យផលិតផលជលផលកម្ពុជាឲ្យកាន់តែទូលំទូលាយ។ កិច្ចការនេះទាមទារឱ្យអាជ្ញាធរមានសមត្ថភាពផ្នែកជលផល​ (FCA) ត្រូវមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ដើម្បី ធានាថាផលិតផលជលផលផ្គត់ផ្គង់ពីកម្ពុជាមានអនាម័យ និងសុវត្ថិភាពគ្រប់គ្រាន់ស្របតាមលក្ខខណ្ឌតម្រូវរបស់ប្រទេសអ្នកទិញ។ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការនាំចេញ រដ្ឋបាលជលផល បានដាក់ចេញ «គោលការណ៍ណែនាំពីលក្ខខណ្ឌតម្រូវបច្ចេកទេសសម្រាប់ការត្រួតពិនិត្យ និងអធិការកិច្ចគុណភាព និងសុវត្ថិភាពផល ផលិតផលជលផល» កាលពីថ្ងៃទី២២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៤ បម្រើដល់ការ នាំចេញ។ ប្រធានទីប្រឹក្សាបច្ចេកទេសរបស់អង្គការ ​UNIDO បណ្ឌិត សេតធី ស៊ីថារ៉ាម៉ា ថមបាធូ បានមានប្រសាសន៍ថា «ការចង្អុលបង្ហាញរបស់ឯកសារនេះ គឺផ្នែកតាមគោលការណ៍ស្ម័គ្រចិត្ត ប៉ុន្តែចំពោះសហគ្រាស និងអាជីវកម្មដែលមានគោលបំណងនាំចេញផល ផលិតផលជលផលរបស់ខ្លួនទៅកាន់ទីផ្សារអឺរ៉ុប និងទីផ្សារមានសក្តានុពលមួយចំនួនទៀត តម្រូវឱ្យអនុវត្តតាមលក្ខខណ្ឌតម្រូវបច្ចេកទេសនេះដាច់ខាត»។បណ្ឌិត ឈួន ចំណាន ប្រធាននាយកដ្ឋានបច្ចេកវិទ្យាកែច្នៃ និងគុណភាព មានប្រសាសន៍ថា «អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចផ្នែកជលផល​ (FCA) បានកំពុងត្រៀមលក្ខណៈសម្រាប់ការចុះវាយតម្លៃផ្ទៀងផ្ទាត់ពីអគ្គនាយកដ្ឋានសុខភាព និងសុវត្ថិភាពម្ហូបអាហារ (DG-SANTE) របស់សហភាពអឺរ៉ុបដោយរដ្ឋបាលជលផលបានដាក់លិខិតស្នើសុំផ្លូវការ និងឯកសារតម្រូវផ្នែកបច្ចេកទេសរួចរាល់ហើយផងដែរ»។ឯកឧត្តម ពុំ សុថា អំពាវនាវឱ្យតួអង្គក្នុងខ្សែច្រវាក់តម្លៃជលផល និងតួអង្គពាក់ព័ន្ធនានា ឱ្យបន្តកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចផ្នែកជលផល ដោយអនុវត្តតាតម្រូវការសុវត្ថិភាពម្ហូបអាហារ ដោយដាក់ពាក្យស្នើសុំមកកាន់រដ្ឋបាលជលផលដើម្បីទទួលបានលេខសម្គាល់អនុម័តសម្រាប់នាំចេញ។ «នីតិវិធីមានលក្ខណៈស្មុកស្មាញ ប៉ុន្តែមានតម្លៃ បើកម្ពុជាទទួលបានជោគជ័យក្រោយការធ្វើសវនកម្មវាយតម្លៃផ្ទៀងផ្ទាត់ពី​ DG-SANTE កម្ពុជាមានលទ្ធភាពច្រើនដើម្បីចរចារបើកទីផ្សារជាមួយប្រទេសផ្សេងៗទៀត។ ការទទួលស្គាល់របស់សហភាពអឺរ៉ុប គឺជាជំហរប្រកបដោយមោទនភាពមួយរបស់កម្ពុជា ក្នុងការរកទីផ្សារក្រៅស្រុក និងទាក់ទាញការវិនិយោគបន្ថែមសម្រាប់អនុវិស័យជលផលក្រោយប្រមូលផល» នេះបើតាមការពន្យល់បន្ថែមរបស់ឯកឧត្តម។អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចផ្នែកជលផល (FCA)នឹងស្នើសុំឱ្យ​ DG SANTE ចុះមកវាយតម្លៃផ្ទៀងផ្ទាត់ ដើម្បីចុះឈ្មោះប្រទេសកម្ពុជា ជាមួយផលិតផលជលផលដែលមាន 
ហានិភ័យទាបដូចជាទឹកត្រី ប្រហុក និងត្រីងៀតដែលកែច្នៃចេញពីផលចាប់ធម្មជាតិទឹកសាប ។​សម្រាប់ព័ត៌មានបន្ថែម សូមទំនាក់ទំនង៖ បណ្ឌិត ឈួន ចំណាន ប្រធាននាយកដ្ឋានបច្ចេកវិទ្យាកែច្នៃនិងគុណភាព (DFPTQ) នៃរដ្ឋបាលជលផល តាមរយៈ chhounchamnan@gmail.comលោក អឹម សំរួល ជំនាញការថ្នាក់ជាតិផ្នែកទំនាក់ទំនង គម្រោង  CAPFISH-Capture​​​​​​ តាមរយៈ S.IM@unido.org

មានចំណុច​ជាច្រើន​ដែល​ត្រូវ​កោត​​សរសើរ​អំពី​ប្រទេស​កម្ពុជា។ ប្រាសាទអង្គរវត្ត ជា​ស្ថាបត្យកម្ម​មហស្ចារ្យ​និង​​ជា​អច្ឆរិយៈប្រវត្តិសាស្ត្រ ល្បីល្បាញទូទាំងពិភពលោក។ ការចាក់វ៉ាក់សាំងយ៉ាងទូលំទូលាយប្រឆាំងនឹងជំងឺកូវីដ-​១៩, ជំនាញដោះមីន និងការរួមចំណែក​រក្សាសន្តិភាពរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួល​បាន​នូវ​ការ​កោតសរសើរយ៉ាងខ្លាំង។ ក៏សូម​ស្វាគមន៍​ចំពោះ​ការវិវត្តន៍​​​ឆ្ពោះទៅទទួល​បាន​កិច្ច​គាំពារសង្គមគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ​សម្រាប់ប្រជាជន។ កម្ពុជា​ ជា​ប្រទេស​មួយ​ដែល​ងើប​​ចេញ​ពី​ជម្លោះ​ប្រដាប់​អាវុធ​ក្នុង​ទសវត្ស​​ឆ្នាំ១៩៨០ ក្នុង​ដំណើរ​ដើម្បី​ទទួល​បាន​សន្តិភាព​ដូច​សព្វ​ថ្ងៃ។ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅតែមានសំណួរថា៖ តើប្រទេសកម្ពុជា​អាចបំពេញតាមការសន្យាយ៉ាង​ទូលំទូលាយ អំពី សិទ្ធិមនុស្ស, លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព ដែលដើរទន្ទឹមគ្នាជាមួយនឹង​ការ​ប្រាថ្នាចង់​បាន​សន្តិភាពដែរឬទេ? ក្នុង​បរិបទ​បែប​នេះ ចាប់​តាំង​ពី​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​២០២៣ មក ​អ្នក​នយោបាយ​ជំនាន់​ថ្មី បាន​ចូល​​កាន់​អំណាច។ តើរដ្ឋបាលនេះអាចធានាឲ្យ​មាន​ការផ្លាស់ប្តូរពិតប្រាកដ ឲ្យ​ហួស​ពី​ចំការ​មីនក្នុង​អតីតកាល និងកសាងគោលគោល​​ព្រឹត្តិការណ៍​សំខាន់ៗឆ្ពោះ​ទៅ​អនាគតដែរឬទេ? ភាគច្រើនត្រូវ​អាស្រ័យទៅលើរបៀបដែលប្រទេស​កម្ពុជា អាចធ្វើឱ្យមាន​បរិយាកាស​ពហុភាពនិយម ជាមួយអ្នកពាក់ព័ន្ធផ្សេងៗ ជាពិសេសគឺការ​បញ្ឈប់​ភាពផ្តាច់មុខ ដើម្បីចែករំលែកនិងគោរពឲ្យ​បាន​កាន់​តែច្រើន ចំពោះសំឡេង​និងជម្រើសនានាដែលមាន​អ​ន្តរទំនាក់ទំនងគ្នា​ជាមួយនឹងការ​សន្យា​ដ៏​ទូលំទូលាយនោះ។ នាឡិកា​​ចេះតែដើរទៅមុខហើយ ប៉ុន្តែយើ​ងនៅតែ​រង់​ចាំម៉ោង​​ដែលបញ្ជាក់​អំពី​ភាព​​អាចជឿ​ទុក​ចិត្ត​បាននៅឡើយ។អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកស្ថានការណ៍សិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា លោកសាស្ត្រាចារ្យ វីធិត ម៉ាន់តាផន បានមកបំពេញទស្សនកិច្ចនៅប្រទេស​កម្ពុជា ចំនួនពីរដង (លើកទី១ និងលើកទី២) ចាប់ពីថ្ងៃទី៤-៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៣ និងថ្ងៃទី២១-២៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៤។ ដំណើរទស្សនកិច្ចលើកទី១ គឺដើម្បីជួបជាមួយរដ្ឋាភិបាលថ្មី និងភាគីពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀតក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ហើយដំណើរទស្សនកិច្ចលើកទី២ គឺការ​ចុះទៅដោយ​ផ្ទាល់​តាម​តំបន់​នានា​ ជាពិសេសខេត្តរតនគិរី និងខេត្តដែល​នៅក្បែរៗនោះ ដោយផ្តោត​ការ​យកចិត្តទុកដាក់ជាពិសេសចំពោះស្ថានភាពជនជាតិដើមភាគតិច។ លោកសាស្ត្រាចារ្យ ថ្លែងអំណរគុណយ៉ាងជ្រាលជ្រៅបំផុត​ចំពោះអាជ្ញា​ធររដ្ឋាភិបាល, អង្គការសហប្រជាជាតិ និងសមាជិក​សង្គមស៊ីវិលនានា សម្រាប់ការ​ជួយ​ជ្រោម​ជ្រែងប្រកប​ដោយ​ភាពសប្បុរស។ ហេតុដូច្នេះហើយ សេចក្តីថ្លែងការណ៍សារព័ត៌មាននេះ គឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីបញ្ហា​និងរបកគំហើញសំខាន់ៗ ដែលជាប់​ទាក់ទងជាមួយនឹង​ដំណើរទស្សនកិច្ចទាំងពីរនោះ ព្រមទាំងស្ថានភាពដែល​បាន​វិវត្តន៍ក្នុងអំឡុងពេលនេះ។ ដំណើរ​ទស្សនកិច្ច​ទាំង​ពីរនេះ ផ្តោត​ទៅលើការ​រៀបចំរចនា​សម្រាប់ការអនុវត្តសិទ្ធិមនុស្ស ដែលមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងសម្រាប់​ប្រទេសកម្ពុជា ដូចខាងក្រោម៖ ១. ការតាមដានបន្ថែមអ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានរំលឹកថា នៅចុងបញ្ចប់នៃដំណើរទស្សនកិច្ចលើកទីមួយ មក​កាន់ប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងឆ្នាំ២០២២ គាត់បានដាក់ចេញរបៀបវារៈសកម្មភាពសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ដែលរំលេច​ឡើង​​អំពីតម្រូវការក្នុងការអនុវត្តអនុសាសន៍នានា ​ពីប្រព័ន្ធអង្គការសហប្រជាជាតិប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព, បើក​លំហពលរដ្ឋ​និងនយោបាយ, ធានានូវពហុភាពនិយមក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិ, បញ្ឈប់​ការកាត់ទោសគណបក្ស​នយោ​បាយ​​និងអ្នកជំទាស់, ដោះស្រាយបញ្ហាដីធ្លីតាម​វិធីដែល​មា​នការចូលរួមពីភាគីពាក់ព័ន្ធ​, ឆ្លើយតបទៅនឹងភាពងាយរងគ្រោះនៃក្រុមសំខាន់ៗ,កែលម្អគុណភាពមន្ត្រីអនុវត្តច្បាប់​និងកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ, ធានាឲ្យ​បានកិច្ច​គាំពារសង្គមទូលំទូលាយ, ជម្នះភាពអយុត្តិធម៌ដែលបង្កឡើងដោយបំណុលនិងមីក្រូហិរញ្ញវត្ថុ, គូសបញ្ជាក់​អំពីការឆ្លើយតបយេនឌ័រ ដើម្បីប្រឆាំងទប់ទល់នឹងការរើសអើងនិងអំពើហិង្សា ព្រមទាំងសំយោគបញ្ចូលគ្នា​នៃ​​ទំនាក់ទំនង​នានា​ជាមួយ​នឹង​​ស្តង់ដារអន្តរជាតិ។ធាតុផ្សំទាំងនេះជាច្រើន មិនទាន់ត្រូវបានបំពេញនៅឡើយទេ ដូច្នេះហើយ សកម្មភាពតាមដានបន្ថែម ​គួរត្រូវបានបន្តអនុវត្ត​ប្រក​ប​ដោយ​ភាពរឹងមាំ​និងពោរពេញ​ដោយ​ការប្តេជ្ញាចិត្ត ដោយ​មាន​ភស្តុ​តាងបញ្ជាក់​អំពី​សកម្ម​ភាព​ទាំងនោះ។ ២. ឧបករណ៍អន្តរជាតិ និងដំណើរការត្រួតពិនិត្យ​ឡើង​វិញ​ជា​សាកល​តាម​កាលកំណត់ (UPR)ថ្មីៗនេះ ប្រទេសកម្ពុជា​បានបង្ហាញខ្លួននៅចំពោះមុខគណៈកម្មាធិការស្តីពីការបាត់ខ្លួនដោយបង្ខំ ជាលើកដំបូង​ក្រោមអនុសញ្ញាស្តីពីការការពារមនុស្សគ្រប់រូប​ពីការបាត់ខ្លួនដោយបង្ខំ។ គណៈកម្មាធិការនេះ បានផ្តល់អនុសាសន៍, ក្នុង​ចំណោម​អនុសាសន៍ទាំង​ឡាយ​,​ អំពីតម្រូវការឲ្យ​មាន​ច្បាប់និងប្រព័ន្ធស៊ើបអង្កេតដែលមានប្រសិទ្ធភាពជាងមុន, អំពីការគាំទ្រសម្រាប់ជនរងគ្រោះនិងគ្រួសារដែលទទួលរងផលប៉ះពាល់, ការកែសម្រួល​អាជ្ញាយុកាល, និងការ​បង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ជនបាត់ខ្លួន។ មានករណីក្នុងប្រទេស​និងករណី​ឆ្លងដែនមួយចំនួន កំពុងរង់ចាំដំណោះស្រយ។ប្រទេស​កម្ពុជា ក៏​បាន​ចូលរួម​​ជុំ​ទី​បួន​នៃ​ការត្រួត​ពិនិត្យឡើង​វិញ​ជា​សាកល​តាម​កាលកំណត់ (UPR) ក្រោម​ក្រុមប្រឹក្សា​សិទ្ធិ​មនុស្ស​របស់​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ។ យើ​ងអាច​រំលឹក​ថា ប្រទេសនេះបានទទួលយកអនុសាសន៍ចំនួន ១៧៣ នៅក្នុង​ពេល​នៃ​ការត្រួ​តពិនិត្យឡើងវិញកាលពីជុំ​មុន​ (ជុំទីបីនៃ UPR) ។ ប៉ុន្តែ ប្រទេស​កម្ពុជា បានគ្រាន់​​តែ​កត់សម្គាល់ និងមិនទទួលយកអនុសាសន៍សំខាន់ៗចំនួនប្រហែល ២៥ ពីសហគមន៍ពិភពលោក ដែលភាគច្រើនទាក់​ទង​នឹង​នឹងវិស័យជះ​ផល​ប៉ះពាល់​ខ្លាំង ដែលត្រូវការកំណែទម្រង់ ជាពិសេសដើម្បីបើកចំហលំហពលរដ្ឋ​និងនយោបាយ ព្រមទាំង​ដោះលែងអ្នកជាប់ឃុំឃាំងផ្នែកនយោបាយ/សិទ្ធិមនុស្ស។យើង​សង្ឃឹមថា សម្រាប់​ជុំ​​ទីបួននេះ នឹងមានការទទួលស្គាល់តម្រូវការក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនោះប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។ ៣. ការបោះឆ្នោតក្នុង​រយៈពេល​ពីរឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ មាន​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ចំនួន​បី​លើក​នៅ​កម្រិត​ផ្សេង​​គ្នា ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា។ មានការបោះឆ្នោតជ្រើស​តាំង​សមាជិករដ្ឋសភានៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣, ការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភានៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៤, និងការបោះឆ្នោតក្រុម​ប្រឹក្សា​រាជធានី/ខេត្ត/ក្រុង/ស្រុក/ខណ្ឌ នៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៤។ អាសនៈភាគច្រើនបានទៅគណបក្សកាន់អំណាច ដែលមានសិទ្ធិផ្តាច់មុខចាប់​តាំង​ពីឆ្នាំ២០១៧មក។ ពាក្យពេចន៍យ៉ាង​ច្បាស់​ដែល​ចេញពីស្ថាប័ន​កំពូលនៃប្រព័ន្ធសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ពិពណ៌នាអំពីស្ថានភាពនេះយ៉ាងត្រឹមត្រូវ (តាមសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ) ថា៖“ឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្ស… បានសម្តែងការសោកស្ដាយដែលការបោះឆ្នោតសាកលនៅកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា (ឆ្នាំ២០២៣) បានរៀបចំឡើងក្នុងស្ថានភាព​រឹតត្បឹត​​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដែលជះឥទ្ធិពលអវិជ្ជមាន ទៅលើ​សិទ្ធិនានា​របស់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាក្នុងការចូលរួមឲ្យ​បាន​ពេញលេញ និងដោយ​ស្មើភាពគ្នា​ នៅគ្រប់ដំណាក់កាល​នៃដំណើរការបោះឆ្នោត។ ច្បាប់និងគោលនយោបាយដែលមាន​លក្ខណៈរឹតបន្តឹង បានប៉ះពាល់​យ៉ាង​ខ្លាំង ​ដល់ការចុះឈ្មោះ​និងការចូលរួមរបស់គណបក្សនយោបាយនិងបេក្ខជន​គណបក្សប្រឆាំង។ សហជីព, អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ត្រូវបានផ្តោ​ត​ជាគោលដៅ តាមរយៈដំណើរការព្រហ្មទណ្ឌ និងដំណើរការ​ផ្លូវច្បាប់, ការគំរាមកំហែង, ការបំភិតបំភ័យ និង ជួនកាល តាម​រយៈ​ការវាយប្រហារលើ​រាង​កាយ​ទៀត​​ផង។ឧត្តមស្នងការ មានប្រសាសន៍ថា «នេះ​ជាការ​ព្រួយបារម្ភ​មួយ​ ដែល​​ប្រទេសកម្ពុជាបានទទួល​រងពី​​ការរួញខើច​នៃ​លំហប្រជាធិបតេយ្យជាបន្តបន្ទាប់ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ដែលធ្វើឲ្យចុះខ្សោយ​ដល់សេរីភាពជាមូលដ្ឋាន និងសិទ្ធិក្នុងការចូលរួមនៅក្នុងកិច្ចការសាធារណៈ»។“គណបក្សនយោបាយប្រឆាំង, សកម្មជន, សមាជិកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងអ្នកផ្សេងទៀត បានប្រឈមមុខនឹងការរឹតបន្តឹងនិងការសងសឹកជាច្រើន ដែលហាក់ដូចជាមានបំណងទប់ស្កាត់ការ​រៀបចំ​យុទ្ធនាការនយោបាយ និង​រារាំងដល់ការប្រើប្រាស់សេរីភាពជាមូលដ្ឋាន ដែលចាំបាច់សម្រាប់ការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងមាន​ការ​ចូលរួម​ពេញលេញ។នៅ​ពេល​ការ​បោះឆ្នោត​​ជិត​ចូល​មកដល់​ គណៈកម្មាធិការ​ជាតិ​រៀបចំ​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ (គ.ជ.ប) បាន​ដក​សិទ្ធិ​​គណ​បក្ស​នយោបាយ​ឈាន​មុខ​គេ​ចំនួនពីរ ​ដែល​រួម​មានទាំង​​គណបក្ស​ភ្លើង​ទៀនដែរ។ នៅ​មុន​ថ្ងៃ​បោះឆ្នោត និយ័ត​ករ​​ទូរ​គម​នាគមន៍​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ បាន​បញ្ជា​អ្នក​ផ្តល់​សេវា​អ៊ីនធឺណិត​ឲ្យ​បិទខ្ទប់​គណនី​ប្រព័ន្ធ​ផ្សព្វផ្សាយ​សង្គម​របស់​ស្ថាប័ន​​ប្រព័ន្ធ​ផ្សព្វផ្សាយ​ចំនួន​បី ​ដែល​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​រិះគន់​រដ្ឋាភិបាល»។ជាការខកចិត្ត​យ៉ាង​ខ្លាំង​នោះ គឺថា ការបោះឆ្នោតទាំង​នោះ ស្ថិត​នៅឆ្ងាយពីភាពសេរីនិងយុត្តិធម៌ ហើយរដ្ឋបាល​ដឹកនាំថ្មី ចាំបាច់ត្រូវដោះស្រាយបញ្ហានេះដោយបើកចំហនិងដោយ​ប្រសិទ្ធភាព។ នាឡិកាមួយទៀតកំពុងដើរទៅ​មុខ​ដែរ​នោះ គឺថា រដ្ឋបាលថ្មីនេះ មានរយៈពេល(ជាង)បីឆ្នាំ មុន​ឈានដល់ការបោះឆ្នោតឃុំ/សង្កាត់ឆ្នាំ២០២៧ ដើម្បីបញ្ជាក់ថាតើរដ្ឋបាល​នេះ អាចធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ពហុភាពនិយម​ ក្នុងការអនុលោមតាមតម្រូវការនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ដែរ​ឬទេ។ចំណុច​គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ ចេញពីទិដ្ឋភាពសិទ្ធិស្ត្រីនោះ គឺថា ការចូលរួមរបស់ស្ត្រីនៅមានកម្រិតទាបខ្លាំង​ណាស់។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ មាន​ស្ត្រី​តែ​១៦​នាក់​ប៉ុណ្ណោះ​ ក្នុង​ចំណោម​សមាជិក​រដ្ឋសភា​សរុបចំនួន​១២៥​រូប។ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតថ្នាក់ខេត្តនាពេលថ្មីៗនេះ តាមព័ត៌មានទទួលបាន នៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សារាជធានី/ខេត្ត ក្នុងចំណោមសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាសរុបចំនួន ៥៥៩ នាក់ មានសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាស្ត្រី ​ប្រហែល ១៧%។ នៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សាស្រុក/ខណ្ឌ ក្នុងចំណោមសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាសរុបចំនួន ៣,៦៤១ រូប មានសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាស្ត្រី ​តែ​​១៩.២២% ប៉ុណ្ណោះ។ដូច្នេះ មាន​ការងារជាច្រើន ដែល​ចាំបាច់ត្រូវធ្វើ ដើម្បីបង្កើន​ការចូលរួមយ៉ាងសំខាន់របស់ស្ត្រី នៅក្នុងគ្រប់ទិដ្ឋ​ភាព​​ទាំង​អស់​នៃ​ជីវិត​រស់​នៅ ជាពិសេសក្នុងវិស័យនយោបាយ។ ៤. ជនជាតិដើមភាគតិចដំណើរ​ទស្សនកិច្ច​របស់​អ្នករាយការណ៍​ពិសេស​ ទៅជួបជាមួយ​​ក្រុម​ជនជាតិដើម​ភាគតិច​មួយ​ចំនួន បាន​​បង្ហាញ​អំ​ពី​ស្ថាន​ភាពដូច​ខាងក្រោម។ ប្រទេសកម្ពុជា គួរទទួល​បាន​ការ​កោត​សរសើរចំពោះការទទួលស្គាល់សញ្ញាណ​ជំនឿ​និងសិទ្ធិ​អំពី​ជនជាតិដើមភាគតិច​ នៅក្នុងច្បាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ ឧបសគ្គ​ជាច្រើន​នៅបន្ត​កើត​មាន ក្នុងការសម្រេច​ឲ្យ​បាននូវសិទ្ធិទាំងនោះ។ ក្នុងកម្រិតមួយនោះ, ទោះបីជា​​មានលទ្ធភាពនៃការកំណត់ស្វ័យ​អត្តសញ្ញាណ សម្រាប់​​ក្រុម​ជន​ជាតិ​ដើម​ភាគតិច​ក៏ដោយ ក៏មាន​ក្រុម​ជនជាតិ​ដើម​ភាគច្រើន​មួយចំនួន មិនទាន់ទទួល​​បានការ​ចុះបញ្ជីដោយអាជ្ញាធរនៅឡើយទេ ហើយរយៈពេលរង់ចាំ អាចមានរយៈពេលវែង។ កង្វល់សំខាន់មួយទៀតគឺការទាម​ទារ​ដីដូន​តា។ ខណៈដែលច្បាប់ចែង​អំពីលទ្ធភាពទទួល​បាន​បណ្ណកម្មសិទ្ធិសមូហភាពសម្រាប់ដីសហគមន៍នោះ ដំណើរការចុះបញ្ជីប្រើ​រយៈពេលវែង​ខ្លាំងពេក ហើយដំណើរការ​នេះ​​ចាំបាច់ត្រូវ​ការ​​ពន្លឿន។ ទន្ទឹមគ្នា​នេះ ជនជាតិដើម​ភាគតិច ត្រូវប្រឈមមុខនឹងផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមាននៃសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច និងការទន្ទ្រានយកដី ដោយក្រុម​ដែល​បាន​ផលប្រយោជន៍ពីការ​ទន្ទ្រាន​ទាំង​នេះ ដែល​ជារឿយៗ គឺតួអង្គ​ធុរជន និងអ្នក​មកពីខាង​ក្រៅ ហើយ​ជួន​កាល​មានការឃុបឃិតជាមួយមន្ត្រី​អាជ្ញា​ធរ​ជាន់ខ្ពស់ទៀត​ផង។សហគមន៍ជាច្រើនរងគ្រោះដោយសារបំណុល ដែលមួយផ្នែកបង្កឡើងដោយការ​ផ្តល់​ប្រាក់កម្ចី​​បែ​ប​ជញ្ជក់​​ឈាម ទៅលើ​អ្នក​ខ្ចីប្រាក់​ទាំង​ឡាយ។ បញ្ហាទាំង​នេះ កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរឡើងដោយសារការប្រើប្រាស់ដីសហគមន៍ជាវត្ថុបញ្ចាំ សម្រាប់ប្រាក់កម្ចីដែលសមាជិកមួយចំនួនក្នុង​សហគមន៍បាន​ប្រើ​ប្រាស់ ទោះបីជាទង្វើ​បែបនេះ មិន​គួរយក​មក​ប្រើ​ក៏ដោយ។ ការប្រើប្រាស់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីសមូហភាព ក្នុង​ទម្រង់ជា​ប្រភេទបណ្ណ "ទន់" ធ្វើឲ្យ​ចុះខ្សោយ​ដល់​ចំណងសម្ព័ន្ធភាព​សហគមន៍ ដែលមិនគួរប្រើ​សម្រាប់ផលប្រយោជន៍បុគ្គល។កង្វល់សំខាន់មួយ គឺទាក់ទង​នឹង​​ភាពមិន​គ្រប់គ្រាន់​នៃ​ការពិគ្រោះយោបល់និងការចូលរួម ពីប្រជាជនទាំងនេះ។ គោលការណ៍ “ការយល់ព្រមដោយសេរី, ជាមុន និងមាន​ព័ត៌មានគ្រប់គ្រាន់” មាន​​​ជាប់ទាក់ទង​យ៉ាងខ្លាំងសម្រាប់​ការចរចានានា ដែលគួរតែធ្វើឡើងរវាងអាជ្ញាធរ និងក្រុមទាំងនេះ ដើម្បីទប់ស្កាត់សម្ពាធដែលអាចបណ្តាលឱ្យមានការផ្លាស់ទីលំនៅ។ ត្រូវមាន​ការ​​ចូលរួមពាក់ព័ន្ធពីជនជាតិ​ដើម​ភាគតិច​ នៅក្នុងដំណើរការគូសផែនទី​​ដីធ្លីរបស់ពួកគេ ជាជាងការពឹងផ្អែកលើរូបភាពពីផ្កាយរណប សម្រាប់​កំណត់ព្រំដែន ដែល​មិនស៊ីចង្វាក់​គ្នា​ទៅនឹ​ងព្រំដែនសហគមន៍ជាក់​ស្តែង។ ការសាកសួរជាសាធារណៈគួរត្រូវបានរៀបចំឡើងដោយមាន​ការ​ចូលរួម​ពាក់ព័ន្ធពី​ជនជាតិដើមភាគតិច និងក្រុមផ្សេងទៀត មុនពេលផ្តួច​ផ្តើម​គម្រោង ដែលប៉ះពាល់ដល់ការរស់នៅ​និងបរិស្ថានរបស់ពួកគេ។ ចំណុច​នេះកាន់​តែ​មាន​ការ​ជាប់​ទាក់ទង​ខ្លាំងទៀត ដោយសារ​តែ​ក្នុងបរិបទនៃការកើនឡើង​កម្តៅផែនដី​និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុក្រោមអនុសញ្ញាក្របខណ្ឌអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនោះ សន្និសីទរដ្ឋភាគី (COP) ទទួលស្គាល់តួនាទីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច ជាអ្នកការពារព្រៃឈើនិងបរិស្ថានដែលជាប់ទាក់ទង។អ្នករាយការណ៍ពិសេស ក៏មានការព្រួយបារម្ភ​ដែរថា នៅតំបន់មួយ មានក្រុមហ៊ុនមួយបានមកបោះបង្គោលធ្វើ​របងលើ​ដីសហគមន៍ ដោយសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចមិន​បាន​ដឹង។ ក្រុមហ៊ុន​ក៏​បាន​​គំរាម​ចាត់​វិធាន​ការ​ចំពោះ​សហគមន៍​ជន​ជាតិ​ដើម​ភាគតិច ​ប្រសិន​បើព្យាយាម​រុះរើ​បង្គោល​ទាំង​​នោះ។ នៅក្នុងស្ថានភាពមួយទៀត អ្នករាយការណ៍ពិសេសបានដឹងថា គេ​​ប្រាប់ឱ្យសហគមន៍​ទទួលយកដីសហគមន៍ក្នុង​ទំហំតូចខ្លាំង​ជា​ង​កា​រទាមទារ ដើម្បីទទួល​បានកម្មសិទ្ធិសមូហភាព ជាថ្នូរនឹងការបញ្ចប់ការចោទប្រកាន់ព្រហ្មទណ្ឌលើសមាជិករបស់ខ្លួន។ ការ​ដោះ​ដូរបែប​នេះ ហួស​ហេតុពេក​ហើយ!ក្រមបរិស្ថាននិងធនធានធម្មជាតិថ្មី​ ត្រូវបានក្រុមជាច្រើនធ្វើការរិះគន់ ចំពោះការលុបចោល​ជនជាតិដើមភាគតិចនិងសិទ្ធិរបស់ពួកគេ។ ច្បាប់នេះក៏ត្រូវបានភ្ជាប់ជាមួយនឹងតំបន់ការពារធម្មជាតិ ដែលអាចត្រួតស៊ីគ្នាជាមួយនឹងដីដូនតារបស់សហគមន៍ទាំងនេះ។ សហគមន៍មួយបានបន្ថែមថា ពួកគេបានស្ថិតនៅក្រោមកិច្ចព្រមព្រៀង ឬ "កិច្ច​សន្យា" ជាមួយអាជ្ញាធរ ដែល​បាន​ដាក់​កំហិត​ទៅលើ​សកម្មភាពរបស់ពួកគេនៅក្នុងតំបន់ការពារធម្មជាតិ ដែលត្រួតស៊ីគ្នាជាមួយដីដូនតា ហើយសហគមន៍​​​ចង់បាន​ការចរចាឡើងវិញចំពោះ​ការរៀបចំនេះ ដោយ​មាន​ការ​​ទទួលស្គាល់​សិទ្ធិរបស់ពួកគេឲ្យ​បាន​ពេញលេញ។នៅកន្លែងដែលពួកគេព្យាយាមអះអាងទាមទារ​សិទ្ធិរបស់ខ្លួន ដូចជាតាមរយៈការ​ធ្វើ​បាតុកម្មនោះ ​​​គួរឱ្យសោកស្តាយណាស់ ដែលពួកគេត្រូវបានកាត់ទោសពីបទញុះញង់ក្រោមច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ និងការចោទប្រកាន់ជាប់ទាក់ទង​ផ្សេង​ទៀត។ ក្នុង​​ដំណើរ​ការ​នៃ​ការ​អនុវត្ត​សិទ្ធិ​របស់​ខ្លួន សមាជិក​ជនជាតិ​ដើម​ភាគតិច បែរជា​ត្រូវ​បានចោទពីបទ​ឧក្រិដ្ឋទៅវិញ។ តាម​សម្ដី​របស់​សមាជិក​សហគមន៍​​៖ «​បើ​យើង​លើកឡើង​អំពី​បញ្ហា​ដីធ្លីរបស់​យើ​ង គេ​ហៅយើង​​ថា​ជា “​បក្ស​ប្រឆាំង”»។អ្នករាយការណ៍ពិសេស ទទួល​បាន​ព័ត៌មាន​សង្ខេបអំពីសំណុំរឿងតុលាការនានា ដែលតំណាង​សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចត្រូវ​ប្រឈមមុខជាមួយ ហើយដំណោះស្រាយដែលពួកគាត់​ពេញចិត្តចង់​បាន គឺការទម្លាក់សំណុំ​រឿងនោះ​ចោល ដើម្បីធានាបាននូវយុត្តិធម៌ ដោយផ្អែកលើការគោរពយ៉ាងទូលំទូលាយចំពោះសេរីភាព​បញ្ចេញ​មតិ និង​ការជួបប្រជុំដោយសន្តិវិធី។ទាក់ទងនឹងការលេចឡើង​នូវច្បាប់ភូមិបាលថ្មី យើងសង្ឃឹមថា នឹង​មានការ​លើកឡើងបញ្ជាក់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​អំពី​ជនជាតិដើមភាគតិចនិងសិទ្ធិរបស់ពួកគេ។សហគមន៍ទាំងឡាយក៏ត្រូវផាត់ចេញ​ពីការទទួលបានការអប់រំ, ការថែទាំសុខភាព និងឱកាសការងារដែរ។ ទោះ​បីជាការអប់រំពហុភាសាដែលមានលំហ​សម្រាប់ភាសាជនជាតិដើមភាគតិច ក្នុងកម្រិតខ្លះក៏ដោយ ក៏ការ​ផ្តល់នេះ​បាន​ត្រឹម​តែ​ដើម្បីបញ្ចូលភាសាទាំងនោះនៅក្រោមភាសាជាតិ ជាជាងដើម្បី​អភិរក្ស​ភាសាជនជាតិដើមទាំងនោះសម្រាប់កូនចៅជំនាន់ក្រោយ។ជា​ការ​សំខាន់​ចាំបាច់ណាស់​ដែល​ប្រជាជន​ជន​ជាតិ​ដើមភាគតិច ទទួល​បាន​តួនាទីធ្វើ​សេចក្តីសម្រេច​កាន់​តែ​ច្រើន​។ ពួកគេ​គួរ​មាន​លំហ​កាន់​តែច្រើន​ ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ជាអ្នក​តស៊ូមតិ​ដោយ​ខ្លួន​ឯង​ផ្ទាល់​ ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​មួយ នៅក្នុង​ការ​ទទួល​បាន​យុត្តិ​ធម៌ តម្រូវការ​ចាំបាច់​សម្រាប់​ជីវិតរបស់​ខ្លួន។​ គួរ​មាន​លំហកាន់​តែ​ច្រើន​សម្រាប់​ជនជាតិ​ដើម​ភាគតិច នៅក្នុង​វិស័យ​ពង្រឹង​ការ​អនុវត្ត​ច្បាប់​និង​វិស័យ​នយោ​បាយ​ ចាប់​តាំងពីថ្នាក់​មូល​ដ្ឋាន​ដល់​ថ្នាក់​ជាតិ។ អ្នក​ផ្តល់​មតិ​ម្នាក់​បាន​លើក​ឡើ​ងថា “ឧទ្យាននុរក្ស គួរ​ជ្រើ​សរើស​​ចេ​ញ​ពី​សហគមន៍​ជន​ជាតិ​ដើម​ភាគ​តិច ជា​ជាង​ជ្រើ​សរើ​សមនុស្ស​ពីខាង​ក្រៅសហគមន៍ក្នុង​ការ​ល្បាត​ព្រៃ​និង​ធនធាន​នានា”។ ម្នាក់ទៀត​បន្ថែម​ថា “ជនជាតិ​ដើម​ភាគ​តិច​គួរ​ក្លាយ​ទៅជា​មន្ត្រីឃុំ, ចៅក្រម និង​សមាជិកគណបក្ស​នយោបាយ”។ ទោះបី​ជា​មានគោលនយោបាយស្តីពីជនជាតិដើមភាគតិចក៏ដោយ ក៏កម្ពុជា​នៅ​មិន​ទាន់​មាន​ផែនការសកម្ម​ភាព​ជាតិស្តីពីសិទ្ធិជនជាតិដើម​ភាគ​តិច​នៅឡើយ​ដែរ។ គួរតែមានសេវា​ច្រកចេញចូលតែ​មួយ ដើម្បីជួយសហគមន៍​ក្នុងការទទួល​សិទ្ធិជនជាតិដើមភាគតិចរបស់ខ្លួន។ គួរតម្រូវ​ឲ្យ​​​មាន​វេទិកាឬក្រុមការងារថ្នាក់​ជាតិ ដើម្បីជំរុញ​ឱ្យពួកគេពិភាក្សាសន្ទនា​ជាមួយអាជ្ញាធរ ដោយមានការផ្តល់​ថវិការៀបចំមក​ជាមួយ​ដែរ។ ការប្រមូលទិន្នន័យនិងជំរឿនតាមកាលកំណត់ មានសារៈសំខាន់ចាំបាច់​ក្នុងការក្តាប់​​ស្ថានភាពទាក់ទងនឹងជនជាតិដើមភាគតិច និងដើម្បីជំរុញឲ្យ​មាន​ធនធានដែល​ឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរបស់ពួកគេ។ ការយល់ដឹងរបស់សង្គមទៅលើជនជាតិដើមភាគតិច ក៏អាច​​បណ្តុះឡើង​តាមរយៈការអប់រំកាន់​តែច្រើន​អំពីវប្បធម៌របស់ពួកគេ ក៏ដូចជាការ​រៀបចំ​ពិធីបុណ្យជាតិឬ​អន្តរជាតិស្តីពីសិល្បៈ និងវប្បធម៌ជនជាតិដើមភាគតិច។ ចម្រុះភាព​នៃវប្បធម៌ដែល​ចេញមក​ពីសហគមន៍​ជន​ជាតិ​ដើម​ភាគតិច ក្រោម​ឆ័ត្រ​ច្បាប់​អន្តរជាតិ គួរ​តែជា​ផ្នែកមួយ​នៃ​ការ​អប់រំឆ្លង​វប្បធម៌ ជា​គុណតម្លៃបន្ថែម។   ៥. ប្រព័ន្ធពន្ធនាគារអ្នករាយការណ៍ពិសេសបានដឹងអំពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់អាជ្ញាធរ ក្នុងការគាំទ្រវិធីសាស្ត្រ​នៃការដោះស្រាយ​​​វិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ ក៏ដូចជាកាត់បន្ថយភាពចង្អៀតណែននៅក្នុងពន្ធនាគារដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាព​ជាប់គាំងភាគច្រើន គឺដោយសារតែទំនោរក្នុងការឃុំខ្លួនចំពោះសំណុំរឿងមុនការជំនុំ​ជម្រះ ខណៈដែលជម្រើសជាទីពេញចិត្ត គួរតែធានាឲ្យ​មាន​ការនៅក្រៅឃុំ​និងវិធានការមិនឃុំខ្លួន។ ករណីជាច្រើនក៏មាន​ជាប់ទាក់ទង​ទៅនឹងបទល្មើសគ្រឿងញៀន ដែលគួរ​​ត្រូវដោះស្រាយបានល្អប្រសើរ តាមរយៈការស្តារនីតិសម្បទាផ្អែក​លើ​​សហគមន៍ ជាជាងការដាក់​ឃុំឃាំងខ្លួន។ការ​ប្រើ​ប្រាស់​កម្លាំង​ច្បាប់និងបទបញ្ជា​ដោយ​សភាព​ខ្លាំងក្លា ជារឿយៗ នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​ចាប់ខ្លួនមនុស្ស​ដោយ​ងាយ​ស្រួលពេក ក្រោមរូបភាព​ចាក់ស្រេះស្មុគ្រស្មាញ​របស់ច្បាប់ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជនក្រីក្រនិងជនមិនសូវមានការអប់រំ ទទួល​រងយុត្តិ​ធម៌​បែបសង្ខេបនិង​កំបុត្រឆ្កុយ តាម​រយៈ​ការ​បញ្ជូនពួកគេឱ្យជាប់ពន្ធនាគាររយៈពេលវែង ដោយមិន​ទទួល​បានជំនួយផ្នែកច្បាប់និងការការពារសុវត្ថិភាព​ពេញលេញ ទៅលើ​សិទ្ធិទទួល​បាន​ការ​ជំនុំជម្រះ​ក្តីដោយយុត្តិ​ធម៌ និងសិទ្ធិ​ក្នុង​ការដាក់​បណ្តឹង​សារទុក្ខ។ស្ត្រីស័ក្តិ​ស​មនឹងទទួលបានភាពថ្លៃថ្នូរកាន់​តែ​ប្រសើរ។ ជារឿយៗ កម្មវិធីដែលមាននៅក្នុងពន្ធនាគារ មិនបាន​គិត​គូរ​ដល់យេនឌ័រនោះទេ ដោយទម្លាក់​អ្នកជាប់​ឃុំឃាំង​ជាស្ត្រី ឲ្យ​ទទួល​បាន​​ត្រឹម​តែ​ការបណ្ដុះបណ្ដាល​ផ្នែកកាត់ដេរ និងសេដ្ឋកិច្ចផ្ទះសម្បែង ជាជាងទទួល​បាន​​សកម្មភាពពេញលេញដែលមានសម្រាប់មនុស្ស​ប្រុស ដូចជាការបណ្តុះបណ្តាលផ្នែកវិស្វកម្ម និងការជួសជុលគ្រឿងម៉ាស៊ីន រួមជាមួយនឹងមុខ​វិជ្ជាជា​ច្រើន​ផ្សេង​ទៀត ដើម្បីជំរុញឱ្យ​មាន​​អក្ខរកម្មប្រកបដោយនិរន្តរភាពនៅក្នុងពិភពឌីជីថលដែលកំពុង​តែកើន​ឡើងឡើង។ទាក់ទងនឹងកុមារ គោលការណ៍ទូទៅគឺថា កុមារ​គួរតែត្រូវញែកចេញពីនីតិជន ប្រសិនបើ​ដាក់ពួកគេ​នៅទីតាំងជាមួយគ្នា លើក​លែង​តែមាន​​ទំនាក់ទំនងជា​ឪពុកម្តាយនិងកូន។ ជាការប្រសើរ ពួកគេគួរតែស្ថិតនៅក្នុងទីតាំង​ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ដោយ​មាន​​បុគ្គលិក​ទទួលបាន​ការបណ្តុះបណ្តាលជាពិសេស ដើម្បីចាត់​ចែង​កិច្ចការ​ជាមួយកុមារ។ ទីតាំង​សម្រាប់​កុមារ​ មិនគួរ​គ្រប់គ្រងដោយបុគ្គល​ដេល​គ្រប់គ្រង់​​ពន្ធនាគារសម្រាប់​នីតិជន​នោះទេ។  អភិក្រម​ស្តារនីតិសម្បទាតាម​សហគមន៍ គួរដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងការត្រៀម​រៀបចំ មុនពេលដែលទីតាំងនោះ បើ​ក​ប្រតិ​បត្តិ​​ការ​ ជាជាង​ការបន្ថែមតាម​ក្រោយ។ ការ​លាយ​បញ្ចូល​គ្នា​ដែល​កាន់​តែ​​ល្អជាងនេះ គឺត្រូវមានការចូលរួមពីក្រសួងសុខាភិបាល សហការជាមួយក្រសួងសង្គមកិច្ច​ ជាជាងស្ថាប័ន​ដែលស៊ាំ​នឹង​ការ​ប្រើដៃធ្ងន់ ក្នុងការគ្រប់គ្រង​ទីតាំង​​បែប​​នេះ។ ការដាក់ទណ្ឌកម្មលើរាងកាយនិងការ​ដាក់ទណ្ឌ​តាម​រយៈការដាក់​ឃុំខ្លួនដាច់​ដោយ​ឡែកពីគេ ត្រូវតែ​ហាមឃាត់ ហើយ​គួរតែមានការតាម​ដាន​ប្រកប​ដោយ​ភាព​ស៊ីចង្វាក់​ទៅលើ​លក្ខខណ្ឌស្ថានភាព​នៅក្នុងទីតាំង​បែប​នេះ។ ចំណុចនេះ គឺ​ជា​កម្មវត្ថុ​នៃ​គោលការណ៍​សិទ្ធិ​កុមារ​ទូទៅ ដែលថា ​ការ​ឃុំខ្លួន​កុមារ ​គួរអនុវត្ត​តែ​​ជា​វិធានការ​ចុងក្រោយប៉ុណ្ណោះ។គេ​មិនគួរមើល​រំលង​ដោយ​គ្មាន​ការ​កត់​សម្គាល់ទេថា ស្ថាប័នបិទជិតបែប​នេះ ទំនង​ជា​មាន​អនុ​វប្បធម៌ដែលមានលក្ខណៈអវិជ្ជមាន ភ្ជាប់ជាមួយនឹងការបំពានអំណាច។ ស្ថាប័ន​ទាំង​នេះ ​ក៏​អាច​ជា​កន្លែង​បង្កាត់ពូជ​អំពើ​ពុករលួយនិង​​កេងប្រវ័ញ្ច​លើ​អ្នកជាប់​ឃុំឃាំងដែរ។ ដូច្នេះ ប្រទេសកម្ពុជា គួរតែមានគោលបំណងឱ្យកាន់តែខ្លាំងក្លាថែមទៀត ក្នុង​ការ​អនុលោម​តាមច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិលើបញ្ហានេះ និង​ឆ្ពោះទៅរកវិធានការមិនឃុំខ្លួន និងវិធានការ​តាម​សហគមន៍បន្ថែមទៀត រួមជាមួយនឹងកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធពង្រឹង​ការ​អនុវត្តច្បាប់ និងការកែលម្អគុណភាព​ប្រព័ន្ធតុលាការ និង​មន្ត្រី​អ​នុវត្តច្បាប់ដែលជាប់ទាក់ទង។ គួរតែមានលទ្ធភាពទទួលបានជំនួយផ្នែកច្បាប់កាន់តែច្រើន និង​មាន​​សមាជិក​សង្គមស៊ីវិលជាអ្នកជួយ ដើម្បីបើកលំហ​សម្រាប់ជនត្រូវចោទ និងអ្នកជាប់ឃុំ ដោយមានការគាំទ្រដែលផ្តោតលើការយល់ចិត្តជាជាងការដាក់ទណ្ឌកម្ម​ធ្ងន់​ធ្ងរ។ ៦. លំហស៊ីវិលនិងនយោបាយជាមួយនឹងការបង្កើតរដ្ឋបាលថ្មីនៅឆ្នាំ២០២៣ អ្នករាយការណ៍ពិសេស​កំពុងតាមឃ្លាំមើលដោយចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង ដើម្បីមើលថាតើនឹងមានសេរីភាវូបនីយកម្មនៃលំហស៊ីវិលនិងនយោបាយឬទេ។ គួរ​ឲ្យ​​ស្ដាយ រហូត​មក​ដល់​ពេល​នេះ រឿងនេះ​មិនទាន់​បាន​កើត​ឡើងនៅឡើយ​ទេ។ អ្នកជាប់ឃុំនយោបាយនៅតែបន្តត្រូវ​ឃុំខ្លួន ហើយអ្នកតស៊ូមតិសិទ្ធិមនុស្ស​និងជន​បរិស្ថាន បន្តត្រូវបានកាត់ទោសពីបទញុះញង់ និងបទល្មើសដែល​ជាប់ទាក់ទង​ក្នុងការប្រើ​ប្រាស់​សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ, ការជួបប្រជុំដោយសន្តិវិធី និងការស្វែងរកយុត្តិធម៌របស់ពួកគេទៅវិញ។ សូម្បីតែ​ក្នុងអំឡុងពេលមានវត្តមានអ្នករាយការណ៍ពិសេសនៅក្នុងប្រទេសនេះក៏ដោយ ក៏មានការរាយការណ៍ថា​ក្រុម​មួយចំនួន ទទួល​រង​ការ​បំភិតបំភ័យ ដែល​ជា​​ការរំលោភសិទ្ធិរបស់ពួកគេទៅវិញដែរ។នៅពេលដែលមានការអំពាវនាវឱ្យបញ្ឈប់​ភាពឥតត្រា​ប្រណីនៃ​ច្បាប់នោះ ការឆ្លើយតបតាមរូបមន្ត ពីក្រុម​មន្ត្រី មួយចំនួន ទំនង​ជា​ឆ្លើយ​ថា "អ្វីៗគ្រប់យ៉ាង ធ្វើឡើងស្របតាមច្បាប់ជាតិទាំងអស់"។ ដូច្នេះហើយ យើងសង្ឃឹមថា ជន​ជំនាន់ថ្មីអាចចាកចេញពី​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ពាក្យពេចន៍បែបនេះ ហើយជ្រើសរើសភាសាដែលកាន់តែជំរុញ​ទឹក​ចិត្ត​បន្ថែមទៀត ពោលគឺ “អ្វីៗគ្រប់យ៉ាង ត្រូវតែធ្វើឡើងស្របតាមច្បាប់ជាតិ ដែលអនុលោមតាមច្បាប់អន្តរជាតិ”។ ៧. ធុរកិច្ច និងសិទ្ធិមនុស្សនៅពេលប្រទេសកម្ពុជាកំពុងធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅរកចក្ខុវិស័យរបស់ខ្លួន ក្នុង​ការ​ក្លាយ​ទៅជាប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍នៅឆ្នាំ២០៥០នោះ ការមកដល់នៃធុរកិច្ចថ្មីៗទាំងក្នុងស្រុកនិងឆ្លង​ដែន គឺជាការ​​អញ្ជើញឲ្យ​មាន​ការត្រៀម​រៀបចំ​និងការ​បង្ការ​ប្រុងប្រយ័ត្ន ចំពោះផលប៉ះពាល់នៃធុរកិច្ច​ទៅ​លើសិទ្ធិមនុស្ស។ ដើម្បីណែនាំដល់​សហគមន៍ក្នុង​សាកល​លោកលើប្រធានបទនេះ គោលការណ៍ណែនាំរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីធុរកិច្ចនិងសិទ្ធិមនុស្ស ដែលគូសបញ្ជាក់ពីភារកិច្ចពង្រឹងគ្នាទៅវិញទៅមកចំនួនបី គឺកាតព្វកិច្ចរបស់រដ្ឋក្នុងការការពារ, កាតព្វកិច្ច​របស់​វិស័យធុរកិច្ចក្នុងការគោរព និងទំនួល​ខុសត្រូវរួមគ្នា​ក្នុងការដោះស្រាយទៅលើ​ការខូចខាត។ ភាគីពាក់ព័ន្ធសំខាន់មួយ​​ដែលគួរតែ​នាំមកចូលរួម​ដោយផ្ទាល់បន្ថែមទៀតនោះ គឺធុរកិច្ច​ទាំងឡាយ​នៅក្នុងប្រទេស​គួរតែអនុម័តវិធានការត្រួតពិនិត្យ​ដ៏ត្រឹម​ត្រូវនៅ​​ក្នុងប្រតិបត្តិការរបស់ខ្លួន ដូចជាការវាស់វែងផលប៉ះពាល់ទៅ​លើសិទ្ធិមនុស្ស។ ប្រកា​រនេះជា​ការ​បើកទ្វារឱ្យមានការ​ភ្ជាប់​គ្នា​ជាមួយ​សិទ្ធិការងារ, ច្បាប់វិនិយោគ, ច្បាប់បរិស្ថាន និងអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស ដោយ​រួមទាំងក្រុមផ្សេងៗដែលបានកត់សម្គាល់ខាងលើ ដូចជាជនជាតិដើមភាគតិចជាដើម។ការ​រក្សា​ការ​វិវត្ត​ទៅមុខ គឺជា​តម្រូវការ​ដើ​ម្បី​បង្កើ​នល្បឿន​គោលនយោបាយនិងការអនុវត្ត ​ទៅលើបញ្ហានេះ ដែលជាការ​បើកទ្វារឈាន​ទៅរកតម្លាភាព ដែលក៏អាចជួយក្នុងការប្រឆាំងអំពើពុករលួយទៀត​ផង។ យើង​សង្ឃឹមថាអាច​មាន​ការ​ចាប់​យកចំណុចនេះ​ក្នុងពេលឆាប់ៗខាង​មុខ ខណៈដែលអ្នករាយការណ៍ពិសេសបានលើកឡើងអំពីចំណុច​នេះ ជាមួយនឹងថ្នាក់​ដឹកនាំកំពូលៗរបស់​រដ្ឋាភិបាល ក្នុងអំឡុងពេលដំណើរទស្សនកិច្ចមក​​កាន់ប្រទេសកម្ពុជា កាល​ពី​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ២០២៣។ ៨. ភាពជាភាគីពាក់ព័ន្ធមជ្ឈដ្ឋានផ្លូវការបញ្ជាក់ថា មានប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ​និងអង្គការមិន​មែន​រដ្ឋាភិបាលជាច្រើននៅក្នុងប្រទេស។ អ្នក​ឃ្លាំមើល គួរ​ប៉ាន់​ប្រមាណ​ទៅលើ​វិសាលភាពគុណភាព ជាជាងវិសាលភាព​បរិមាណ។ ប្រសិនបើ​គេមើលឃើញថា ប្រព័ន្ធផ្សព្វ​ផ្សាយ ឬអង្គការមិន​មែន​រដ្ឋាភិបាលនានា ជាអ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​ឥស្សរជន​កាន់​អំណាចនោះ ការ​ងារ​របស់​ពួកគេច្រើន​តែទទួល​រងការ​រារាំង​បន្ទុច​បង្អាក់​ដោយ​មន្ត្រីថ្នាក់​ខ្ពស់ ហើយមានទម្លាប់គួរឱ្យសោកស្ដាយក្នុងការប្រើប្រាស់​ច្បាប់ផ្សេងៗ ដូចជាបទប្បញ្ញត្តិស្តីពីការ​​ញុះញង់ក្នុង​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ និង/ឬច្បាប់ជា​ច្រើន​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ឥតត្រា​ប្រណី ដើម្បីរឹតត្បិតសេរីភាពសារព័ត៌មាន និងបណ្តាញអ៊ីនធឺណិតដែលជាប់ទាក់ទង។ ច្បាប់​ស្តីពីសមា​គម​និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែល​​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​​​មិន​ល្អ​ក្នុង​ពេលនេះ ដែលដាក់លក្ខខណ្ឌរឹតបន្តឹងលើការងាររបស់​សង្គម​ស៊ីវិល ដូចជាត្រូវ​បង្ហាញថាពួកគេមានអព្យាក្រឹតភាព និងដាក់ឱ្យពួកគេទទួល​រង​នូវ​ការ​ធ្វើសវនកម្មហួសហេតុ​នោះ មិន​ទាន់​បាន​បាន​កែទម្រង់​ឲ្យ​បាន​ឆាប់​នៅឡើយ​នោះទេ។ .តាម​ពិតទៅ មានច្បាប់, គោលនយោបាយ និងការអនុវត្តជាច្រើន ​ដែលជា​ប្រភេទ​រឹតត្បឹតទៅលើ​ភាពជា​ភាគី​ពាក់ព័ន្ធ ដែល​ជា​សញ្ញាណឥទ្ធិពល​យ៉ាង​សំខាន់​នៃ​​សង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ហើយ​​នៅក្នុងដំណើរស្វែងរកកំណែទម្រង់ទាំងនោះ អាជ្ញាធរគួរតែបញ្ឈប់ការអនុវត្តច្បាប់ប្រភេទរឹតត្បិត​ទាំង​នេះ​ឱ្យបានឆាប់រហ័ស។ ៩. ទស្សនៈអន្តរជំនាន់នៅពេលនេះ មានកិច្ចប្រជុំថ្នាក់រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ាននៅក្នុងប្រទេស​ជិត​ខាង​ក្នុងតំបន់ ហើយ​​នៅចុងឆ្នាំនេះ នឹងមានកិច្ចប្រជុំកំពូលសាកល​ស្តីពី​អនាគត។ កិច្ចប្រជុំកំពូលសាកល​ស្តីពី​អនាគត មានបំណងមិនត្រឹមតែជាតឹកតាង​សាកលសម្រាប់អនាគតប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏មាន​បំណង​សម្រេច​ឲ្យ​មានសេចក្តីប្រកាសស្តីពីជំនាន់អនាគត និងបណ្តុំ​ឌីជីថលសកល (Global Digital Compact) ដែរ។ដោយសារតែប្រទេស​កម្ពុជាមាន​ការ​តាំង​ចិត្ត​សម្រាប់​តំ​បន់នេះ ក៏ដូចជាសម្រាប់ពហុភាគីនិយម ដូចដែលបានឃើញនៅក្នុងការប្តេជ្ញាចិត្តចំពោះគោលដៅអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព ដែលគាំទ្រដោយអង្គការសហប្រជាជាតិដែរនោះ នេះជាការ​សំខាន់ខ្លាំងដែលត្រូវចងចាំថា អភិក្រមផ្អែកលើប្រជាជនជា​ស្នូល​ គឺជាធាតុផ្សំដ៏សំខាន់មួយ​នៃទេសភាពទាំងមូល​ ខណៈពេលដែលធាតុផ្សំសំខាន់នៃកិច្ចប្រជុំកំពូលស្តីពីអនាគត គឺ​អំពីការចូលរួមរបស់យុវជននៅក្នុងទស្សនវិស័យអន្តរជំនាន់។ហេតុ​ដូច្នេះហើយ សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា នៅតែមានបញ្ហាប្រឈមក្នុង​ការ​សំយោគ​ចូលគ្នា​រវាងសន្តិភាព, សិទ្ធិមនុស្ស, លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព ពីព្រោះទាំង​នេះ គឺជា​សសរស្តម្ភពិតប្រាកដនៃការផ្លាស់ប្តូរពិ​តប្រាកដ។ជាមួយនឹងនាឡិកាកំពុង​តែ​ដើរ​ទៅមុខ​នេះ គេរង់ចាំការឆ្លើយតបដែល​អាចជឿជាក់បាន និងមាន​លក្ខណៈអន្តរ​ជំនាន់ ពីថ្នាក់​ដឹកនាំកំពូល។ សូមអរគុណ។